Maraş İşi / Sim Sırma

Güncelleme: 3 Mart 2021

Bu coğrafi işaret, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun Geçici 1 inci Maddesi uyarınca Mülga 555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında 21.04.2016 tarihinden itibaren korunmak üzere 11.02.2021 tarihinde tescil edilmiştir.

Tescil No	668
Tescil Tarihi	11.02.2021
Başvuru No	C2016/025
Başvuru Tarihi	21.04.2016
Coğrafi İşaretin Adı	Maraş İşi / Maraş Sim Sırma
Ürünün Adı	Nakış
Coğrafi İşaretin Türü	Mahreç işareti
Tescil Ettiren	Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi
Tescil Ettirenin Adresi	İsmetpaşa Mahallesi Azerbaycan Bulvarı No:25 Dulkadiroğlu / KAHRAMANMARAŞ
Coğrafi Sınırı	Kahramanmaraş ili
Kullanım Biçimi	Maraş İşi veya Maraş Sim Sırma ibaresi ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde kullanılır.

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri

Maraş İşi / Maraş Sim Sırma; kumaş üzerine deri, kumaş veya karton ile kabartma yapılarak desen oluşturulup, sim ipi veya altın sırma ile işlenir. Maraş İşi / Maraş Sim Sırmanın tarihi, Selçuklulara kadar uzanır. Kahramanmaraş çevresinde hâkimiyet gösteren Dulkadiroğulları Beyliği’nden Osmanlı Sarayı’na giden gelinler sayesinde Selçuklulardan Osmanlı Devleti’ne ve dolayısıyla Rumeli’ye kadar uzanmıştır. Çelebi Mehmet’e gelin giden, Dulkadiroğlu Beyi’nin kızı Emine Hatun’un çeyizleri arasında bulunan Maraş İşi / Maraş Sim Sırma çeyizleri saray ve çevresinde çok beğenilmiştir. Daha sonra Fatih Sultan Mehmet’e gelin giden Siddi (Mükrime) Hatun’un çeyizleri arasında kırk katır yükü tutan çeşitli Maraş İşi / Maraş Sim Sırma çeyizleri bulunması ürünlerin ününün Rumeli’de de tanınmasını sağlamıştır.

Desenler Türk-İslam motiflerinden oluşur. İşlemelerde karanfil, lale, gül ve papatya gibi geleneksel motiflerin yanı sıra geometrik düzen, simetri ve sonsuzluk prensibine bağlı kalınarak çiçek, yaprak motifleri çeşitli renklerde ipek ipliklerle, simlerle veya sırma işlenerek nakış elde edilir.

Maraş İşi / Maraş Sim Sırma yapılışında tersi ile yüzü farklı görüntüde olan, desenin altı özel olarak hazırlanan karton ile kabartılır. İşlemeye başlanınca 7 kat altın sırma veya 3 kat sim ile desen üzerinden atılarak altta bulunan ipliğin kenarlarda karşılıklı olarak yan yana tutturulmasıyla meydana gelen bir işlem uygulanır. Yüzden sarma, tersten ise hıristo teyelini andıran bir görüntüde olan işlemenin alt ipi üstten, üst ipi ise alttan görünmez. Alt ve üst ipin düğümlenmesi desenin kenarında ve kumaş arasında kalır.

Maraş İşi / Maraş Sim Sırma önceleri saraçlar tarafından yapılırdı. Saraçlar özellikle; at başlıkları, dizginler ve eyerlerin kullanıldığı keçelerin üzerine işlemişlerdir. Günümüzde giyim eşyası ve aksesuarı başta olmak üzere ev dekorasyonu, çeyizlik ve turistlik eşyaya uygulanır.

Üretim Metodu

A. Maraş İşi / Maraş Sim Sırma Yapımında Kullanılan Araçlar ve Gereçler

Cülde (Tezgâh): Bir taban üzerine eğik olarak yerleştirilmiş, kartona gerilmiş kumaşı tutan tahtadan bir araç olan cülde kullanılır. Masa ile işleyen kişi arasına konur. Sağ el üstte, sol el altta olmak üzere iki elle çalışmayı sağlar. Cüldenin üzerinde oturularak çalışılan, değişik ortamlara taşınabilen modeli de kullanılır.

Cağ (Makaralık): İşlemeye üst ipliklerin birlikte gelmesini sağlar. Üzerine makaraları yan yana dizmek için çiviler çakılmış düzgün bir tahtadır.

Askı: Büyük işlerin sarkmaması ve rahat çalışılabilmesi için kullanılan tahtadan yapılmış bir araçtır. Uzun olan bölümü tabana diktir(1,70–1,80 m). Kısa bölümünün(35 cm) ucunda, ucuna çengel takılmış bir iplik bulunur. İşlemenin sarkan kenarları astarından ya da kartonundan bu çengele tutturulur.

Üçgen Tahta: Desen yapıştırılırken, işleme kartonu hazırlanırken, iki kâğıdın arasında kalan boşlukları gidererek düzgün yapıştırılmasını sağlayan tahtadan bir araçtır. Aynı zamanda cüldenin arka kısmına takılarak işleme kumaşını sıkıştırmaya yarar.

Biz: Tahta sapı, çelikten yapılmış ince ve uzun iğnesi olan biz, işleme sırasında kartonu delerek alttaki iğneyi üste çıkarmak için kullanılır. Bizin sapı küçük, ucu ince, uzun ve sivridir.

Möhlüke (Keski): Tahta saplı ucu kıvrık ve sivri bir bıçak olan möhlüke deseni kartondan oyarak çıkarmak için kullanılır. Tahta bölümü avuç içine alınır. Sivri ucu kartona batırılıp çıkarılarak kesme işlemi yapılır. Desene kabartma, oymak yapma ve tırtıl kesme için kullanılır. Kullanırken sürekli bilenmesi gerekir. Ucu körelmiş ve kalınlaşmış bıçakla oyma yapılmamalıdır. Özellikle ince desenler keskin bıçakla oyulmalıdır. Möhlükenin keskinliğini muhafaza etmek için biley taşı kullanılır.

Sim: Astar iplik üzerine yassı metal telin sarılması ile elde edilir. İnce ve kaliteli olan sim kullanılır. Genellikle altın ve gümüş rengindedir. Üst iplik olarak kullanılır.

Sırma: 22 ayar altından üretilen çok ince bir teldir. Üst iplik olarak kullanılır. Çok ince olduğu için 8 ilâ 10 kat kullanılır.

Çamaşır İpeği: İnce çamaşır ipeği üst iplik olarak, sim ipin yanına renkli ton işlerken kullanılır. Kalın çamaşır ipeği alt iplik olarak kullanılır.

Balmumu: Alt ipliği mumlamak için kullanılır. Balmumu, ipliklerin kaymamasını sağlar ve ipliği sağlamlaştırır. İplik çok mumlanmaz ve fazla mumlar silinir. İplik üzerindeki fazla mumlar kumaş parçası ile alınır.

Çiriş: Çiriş otunun kök yumrularının kurutulup öğütülmesinden elde edilen toz halinde bir yapıştırıcı olan çiriş sulandırarak kullanılır. Beyaz kartonu çimento kâğıdına yapıştırmada, işleme kartonu ve kumaşın hazırlanmasında kullanılır. Çiriş, sulandırmadan önce elekten geçirilir. İyi bir çiriş sarı renkte ve ince öğütülüş olmalı, su ile temas ettiğinde topaklanmamış olmalı, içinde yabancı madde bulunmaz. Çirişi hazırlamak için bir kaba bir miktar su konur. Kuru çiriş azar azar ilave edilerek iyice karıştırılır. Katı bir yoğurt kıvamına gelince, yapıştırmaya hazır çiriş elde edilmiş olur.

Kumaş: İşleme kumaşı, atkı ve çözgü ipleri sık dokunmuş ve dokuma ipi ince kumaşlar kullanılır. Kullanılan kumaşın dokumasının sıkı ve kumaşın narin olması işlemenin güzel olmasını sağlar. Kumaş örneği olarak kadife, ipek kadife, tafta, ipekli şantuk, saten, ödemiş ipeği gibi zarif kumaşlar tercih edilir.

Tırtıl: Tırtıl, imitasyon altın ve gümüş rengindedir. Kesilerek süslemelerde kullanılır. Düz ve kıvırcık olmak üzere iki çeşidi vardır.

Astar Kumaş: Üstteki kumaşın kalınlığına göre; organze, mermerşahi, tafta, yıkanmış patiska, yün tela astar seçilerek kullanılır.

Beyaz Karton: İnce ve iki yüzü parlak olur. Desenleri yapıştırmak için kullanılır.

Sarı Karton: Sarı karton kat kat çirişle yapıştırılarak yükseklik elde edilir. Çiçek gibi kabarık görüntü gereken işler, bu kartondan kesilerek yapılır.

Gri Karton (ince mukavva): Kumaşın altına konularak işlenecek kumaşı germe amacıyla kullanılır.

Çimento Kâğıdı (graft kağıdı): İşleme kartonu hazırlamak için kullanılır.

(0) Numara Zımpara Kâğıdı: Karton kabartma yapılırken kullanılır.

12 Numara Yumak: Tırtılla işleme yaparken ve kordon bölünürken kullanılır.

Çıkrık: Büyük makaradan küçük makaralara sim sarmak için kullanılan kordon ve tırtıl bükmeye yarayan bir araçtır. Bir tahta üzerine tutturulur. Makara takmak için bir çivi, çivinin diğer ucunda da bükülecek ipliklerin takıldığı kancası vardır. Çivi lastikle yuvarlak çakraya bağlıdır. Bir kol yardımıyla döndürülür.

Dikiş İğnesi: Teyelleme ve işlemede kullanılan iğne 3-4 cm uzunluğundadır. Kalın dikiş iğnesi kullanılmaz.

Toplu İğne: Oyulmuş desen, kumaşa yapıştırılırken kullanılır.

Cetvel: Desen hazırlarken ve oyulmuş deseni yapıştırmada kullanılır.

Dikiş İpliği: 60 numara dikiş ipliği makinede alt iplik olarak kullanılır. Ayrıca işleme yapılmış eşyanın dikilmesinde kullanılır.

İşleme İpi: Üst ve alt iplik olarak kullanılır.

Yassı Metal Tel: Süslemede kullanılır.

Süslemede çeşitli taş, pul, boncuk veya inci kullanılır.

B. Maraş İşi / Maraş Sim Sırmada Desen Hazırlama

1. Desen Tasarımı

Deseni çizmeye başlarken desenin kullanılacağı kumaşa göre (masa örtüsü, yatak örtüsü, elbise vb) desen modeli belirlenir. Desen seçiminde eski modeller, tarihi işlemeler, antika örtüler, fotoğraflar ve daha önceden çizilmiş modeller örnek alınır. Desenin çiziminde işleme, sarma tekniği olduğu için tekniğe uygun desen çizimi yapılır. Desen çizerken uygulanacak işlem basamakları aşağıdaki gibidir:

a. Desen 2B yumuşak kalemle 50×50 cm büyüklüğündeki parşömen kâğıdına çizilir.
b. Simetrik desenlerde, desenin yarısı üzerinde çalışılır, desen işlemeye uygun hale gelince diğer yarısı çizilir.
c. Desen olabildiğince kopuksuz veya az kopuk olacak şekilde çizilir.
d. Süslemeler düşünülerek desen hazırlanır. Süslemeler işleme dışında kalmışsa, süsleme tekniğine göre kartondan oyulmayabilir.
e. Hazırlanılan desen düzgün şekilde çizilir.
f. Parşömen kâğıdı kullanarak, tek çizgi, gölgesiz ve ışıksız olarak, 3H kalem kullanarak çizilir. Kâğıtta, desenin çevresinde 3-4 cm pay bırakarak çizim yapılır.

2. Çiriş Hazırlama

Çiriş elenip kapta yeteri kadar bulunan suya azar azar katılarak karıştırılır. İçinde hiç pürüz kalmayacak biçimde ezilir. Çirişin kıvamı; baş ve işaret parmakları arasına çiriş alınıp parmaklar açıldığında akmayacak kıvamda hazırlanır. Kurumuş çiriş tekrar sulandırılarak kullanılmaz. Çimento kâğıdını sarı kartona yapıştırmak için karışıma biraz daha çiriş katılır. Kabartma kartonunu hazırlarken karışıma biraz daha çiriş katılarak kıvam yoğunlaştırılır. Kullanılan kâğıt ve kartonların kalınlığı artıkça çirişin kıvamı koyulaştırılır.

3. Desenleri Beyaz Kartona Yapıştırma

Desenler parşömen kâğıdına çizilir. Parşömen kâğıdına çizilmiş deseni oyarken net bir şekilde görebilmek için beyaz kartona yapıştırılır. Beyaz karton, desen kâğıdından 1-2 cm büyük kesilir. Çiriş, desen kâğıdı yapıştırılacak kıvamda hazırlanır ve beyaz kartona ince bir tabaka halinde sürülür. Desen kâğıdı çiriş sürülen yere, desenli tarafı üste gelmek üzere, yerleştirilir. Çirişli kartonların yapıştırılmasında kullanılan, tahtadan yapılan makat ile iki kâğıdın arasında kalan hava boşluklarını giderilir ve bunların düzgün yapışması sağlanır. Kuru beyaz kalıp sabun desenin üzerine sürülür. Yapıştırma sırasında kuru sabun, düzgün bir yüzey elde etmek ve oymayı kolaylaştırmak için kullanılır. Yapıştırma işlemini yaparken, desen kâğıdının ıslanıp yırtılmaması için çabuk hareket edilir. Tekrar sabun sürerek kurumaya bırakılır.

4. İşleme Kartonu Hazırlama

Sarı karton ve çimento kâğıdı aynı büyüklükte kesilir. Çiriş, sarı kartona (parlak yüzü üstte kalmak üzere) çiriş yedirerek sürülür. Çimento kâğıdı, çiriş sürülen karton üzerine yerleştirilir. Önce sabun sonra makat yardımıyla çimento kâğıdı sarı kartona yapıştırılır. Kâğıtta buruşukluk veya yırtılma olmamalıdır. Karton ters çevrilerek bir kat çiriş sürülerek kurumaya bırakılır. Kartonun tersine sürülen çiriş, desen oyulduktan sonra kumaşa yapıştırılmak için kullanılır.

5. Kumaştan Hazırlanan Kabartma Malzemesi

Kumaş uygun boyda kesilir. Çiriş, işleme kartonuna sürülecek kıvamda hazırlanır. Sim renginde, opal (beyaz veya açık sarı) veya sık dokulu ince pamuklu tek kat kumaşa düzgün bir kat çiriş sürülür, üzerine bir kat kumaş koyup elle düzeltilir ve yapıştırılır. Parşömen kâğıdının üzerinden buruşturmadan ütüleyerek kurutulur. Kurutulan kumaşın bir yüzüne çiriş sürüp tekrar kurutmaya bırakılır.
Çirişli kumaş, 3 veya 4 kat hazırlanmak istenirse bir kat kumaş, bir kat çiriş sürüp hepsi birden kurutulur. Alt yüzüne bir kat çiriş sürülür. Dört katlı işleme kumaşı kabartmalarda kullanılır. Desen doğrudan işleme kumaşına üzerine çizilir. İşleme kumaşı; şifon, organze gibi ince kumaşlara uygulama yaparken karton yerine kullanılır.

6. Kabartma Kartonu Hazırlama

Çiriş, kabartma kartonuna sürülecek kıvama getirilir. Sarı karton uygun boyda kesilir. Kartonun birinci katına çiriş sürülür. Yalnız makat kullanarak ikinci karton yapıştırılır(Ara kata sabun sürülmez). Tekrar çiriş sürülür. Üçüncü kat kuru beyaz sabun ve makat yardımıyla yapıştırılır. Hazırlanan karton bir baskı altında kurumaya bırakılır.
Kabartma kartonu iki kat hazırlanınca alt yüzüne çiriş sürüp kurumaya bırakılır. Bu kartondan desenin tümü kabartılabilir. 3 katlı kabartma kartonunun alt yüzüne çiriş sürülmez. Ütüleyerek de kurutulabilir.

7. Desenleri İşleme Kartonuna Teyelleme

Desen kâğıdı büyüklüğünde iki adet işleme kartonu kesilir. Çirişli kısımları altta kalmak üzere iki kat beyaz işleme kartonunun üzerine desen kâğıdı yerleştirilir. Üç kat kartonu, cüldenin ağzına kaydırmadan sıkıştırılır. Alt iplik mumlanır ve fazla balmumu beze silinir. Beyaz dikişi ipi iğneye geçirilir ve ucu düğümlenir. Desenin 0,5 cm dışından teyellemeye başlanır. Oyma yaparken desenin kaymaması için teyellerin boyu 7 mm’yi geçmez. İplik bittiği zaman ucu sağlamlaştırılarak kesilir ve 2-3 teyel geri dönerek tutturulur. Simetrik desenlerde oyma sırasında yapılan küçük değişikliklerin her iki katta da aynı yerde olması için, kartonun çimento kâğıdı yapılmış yüzleri üst üste getirilir. Desen kâğıdı üzerine koyulup teyellenir.

8. Desenleri Oyma

Oyma yapılacak yer hazırlanır. Üzerine sert düzgün bir tahta veya 3-4 kat gri karton konulur. Möhlükenin sapı ile ucunun birleştiği yere oyma sırasında eli kesmemesi için ekstrafor sarılır. Oymaya desenin ortasından başlanır. Möhlükenin ucu desen çizgisi üzerine batırılır. Bıçağın ucunu desen çizgisinden tamamen çıkartmadan 1 mm aralıklı batırıp çıkarılarak ve bıçağı iterek seri olarak işleme devam edilir. Desenin koparılmadan oyulması için bağlantı yerlerinden möhlüke aralıklı batırılır. Desen bir bütün halinde dış hatlardan oyup oyuksuz çıkarılır. Beyaz kartona yapışmış desen kâğıdı çıkarılır. Çirişli kartona oyulan deseni kumaşa yapıştırmak üzere saklanır. Küçük desenler oyulduktan sonra çıkarılıp kumaştaki yerine yapıştırılır. Büyük desenler kumaşa yapıştırılırken oyulmuş desenin kenarında kalan karton, kalıp olarak kullanılır. Bu nedenle kartondan çıkarılmaz. Bazı desenlerde desenin birimleri birbirinden bağımsız olur. Bu durumda;

a. Desen özelliğine göre oyma sırasında birimler arasında ince bantlar bırakılarak birbirine bağlanır ve bu bantlar desen kumaşa yapıştırıldıktan sonra kesilir.
b. Desen bant yapmaya uygun değilse oyulduktan sonra teyeller sökülür, desenin dışındaki karton, kalıp olarak kullanılıp desen kumaşa yapıştırılır.

Simetrik bir desen oyulması gerekiyorsa işleme kartonunun çimento kâğıdı yapıştırılmış yüzleri üst üste getirilip, desen kartonu koyarak teyelleme yapılır. Bir kez oyma ile iki desen elde edilir. Oyma sırasında desenden yapılan değişiklikler iki tarafa da aynı olur. Desenin tümü göz önüne alınarak, yukarıdan aşağıya doğru oymaya başlanır. Desen motifse; ortasından başlayarak kenara doğru gidilir.

C. Maraş İşi / Maraş Sim Sırmayı İşlemeye Hazırlama

Küçük desenleri oyduktan sonra iş parçası üzerindeki yerine çirişli kısmı ıslatarak yapıştırılır ve üzerine kâğıt koyularak ütülenir. Desen büyükse ve iki oyulmuş desen kullanılacaksa, önce tersten teyel ipliklerini keserek temizlenir. Oyulmuş desenin bir tanesi kalıba göre yerleştirilir. Desenin dışında kalan yerlerden toplu iğne ile kumaşa çakılır. Deseni parça parça yapıştırmak üzere çok az ıslatıp yapıştırılır. Çekiçle vurarak iyice yapışması sağlanır. Toplu iğneleri çakılır. Desen dışında kalan karton alınır. Desenin üzerine kâğıt koyarak ütülenir. Kadife, tüylü yüzeyli kumaşlara ve deriye ütü sürülmez. Sadece çekiçle vurarak yapışması sağlanır. Baskı altında bir süre bekletilir.
Gri karton desen yapışmış kumaş büyüklüğünde kesilir. Desen büyüklüğünde astar kumaşı kesilir. Gri karton parlak yüzü üste gelmek üzere koyulur, üzerine astar kumaş ve desen yapılmış kumaş düz iplikler üst üste gelmek üzere yerleştirilir.

Nakış ipliği ile desenin ortasından kenara doğru ve desenin 0,5 cm dışında biz kullanmadan teyellenir, gerekirse kumaşın kalkmaması için desenin dışından da bir teyel alınır. Teyeller kumaşa iz bırakmalıdır. Büyük kumaşa Maraş İşi / Maraş Sim Sırma yapılacaksa işleme parça parça gerçekleştirilir.

Maraş İşi / Maraş Sim Sırma İğne Teknikleri

i. Maraş İşi / Maraş Sim Sırma sarma tekniği bakımından dört çeşittir:
a. Düz sarma tekniği
b. Verev sarma
c. Yarma yaprak sarma
d. Delikli (taç yaprak) sarma

ii. Diğer kullanılan yan teknikler şunlardır:
a. Kabartma sarma tekniği
b. Aplike tekniği
c. Pesent tekniği
d. Hasır iğne tekniği
e. Balıksırtı tekniği

Kaynakça

01.03.2021 tarih ve 96 sayılı Resmi Coğrafi İşaret ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni

Coğrafi İşaretler Portalı