Maraş’a Kahraman Unvanı Verilmesini Öngören İlk Kanun Teklifi
Güncelleme: 25 Nisan 2020
Kahramanlık Unvanına Dair İlk Kanun Teklifi
Maraş’ın “Kahraman” nişanına kavuşma arzusunun ilk girişimini, 1923 yılında hazırlanan kanun teklifinde görüyoruz.
Yazının devamında yer alan belgeler, 12 Şubat 2019’da Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı resmi sosyal medya hesaplarından “Maraş’ın düşman işgalinden kurtuluşunun 99. yıl dönümü anısına” başlığıyla paylaşılmıştı. Bu belgeleri arşiv ve kütüphane meraklısı bir tarihçi olarak daha önce hiçbir yayında ve makalede görmediğimi belirtmek isterim. Belgeleri detaylı inceleyip okuduğumda henüz cumhuriyet ilan edilmeden önce şehrimize Kahraman unvanı verilmesine ilişkin bir kanun teklifi olduğunu görmemle birlikte bu yazıyı hazırlayıp tüm okuyucularla paylaşma ihtiyacı hissettim.
29 Mart 1923 tarihli bu kanun teklifi 3 maddeden ibaret olup, kanun teklifi metninde aşağıdaki ifadeler kullanılmıştır.
Madde 1 – Maraş Livası’ (Kahraman Maraş) unvanıyla tevsim edilmiştir.
Madde 2 – İş bu kanun tebliğ tarihinden itibaren uygulanacaktır.
Madde 3 – İş bu kanunun tatbiki Dâhiliye Vekili memurdur.
Hazırlanan kanun teklifinin esbâb-ı mûcibe lâyihâsı’nda (gerekçesi) belirtildiği üzere, Maraş çiftçi murahhasları (delege/temsilci) tarafından (İzmir) İktisat Kongresinde yapılan başvuru üzerine hazırlanmış olup aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir.
Mücahade-i Milliye ve harekât-ı istila-yı mekkâranedeki (hile) hıdmet-i hamiyyet ve fedakârisinden dolayı Maraş livasının “Kahraman Maraş” unvanıyla tevsiimi için Maraş çiftçi murahhasları tarafından İktisat Kongresine müracaat vuku bulmuştur. Anadolu’nun halâsı ve istiklâl mücadelesinde ilk liva-yı cihadı ref’ ile harekât-ı milliyeye pişva (baş, reis) olan Maraş hudud-ı milliyemizin aksam-ı cenubiyesinde amâl-i istilamkâraneyi her türlü muhalin ve avakibe rağmen yüksek bir şehamet-i azim ve hamiyetle dilirâne (cesaretle) müdafaa ederek akim bırakmış ve kuva-yı müstevliye tarafından mahsur kalan Gaziayıntab’ın mukavemet-i dilirânesine dahi imdad ve müzaheretle müdafaasını teshil ve halâsını temin etmek suretiyle Anadolu tarih-i cihad ve müdafaasında zi-şeref bir sahife-i şehamet ve fedakârî teşkil etmiştir. Bu suretle tarihen yüksek bir mevki-i mefahir ihraz itmiş olan Maraş’ın tezkîr-i menakibi için “Kahraman Maraş” unvanıyla tevsiimi muvafık görülmüştür.
29 Mart 1923 tarihli İcra Vekilleri Heyeti Riyaseti Celilesine (Bakanlar Kuruluna/Hükumet Yüce Katına) başlıklı Dahiliye Vekili imzalı üst yazıda kanun metni ve gerekçesi sunularak gereğinin yapılması arz edilmiş. Bu üst yazının evrak üstüne düşülen paraftan 1 Nisan 1923 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti tarafından teslim alındığını görebiliyoruz.
Maraş Livası’nın (Kahraman Maraş) unvanıyla tevsiimi hakkında tanzim kılınan madde-i kanuni ve esbâb-ı mûcibe lâyihâsı leffen (iliştirilerek/ek olarak) takdim kılınmış olmağla ifa-yı muktezasına müsaade buyrulması arz olunur efendim.
29 Mart 1339 (1923) Dahiliye Vekili
İlk Kanun Teklifi Reddediliyor
30 Haziran 1339 (1923) tarihinde, İcra Vekilleri Heyeti Reisi imzalı yazı ile Dahiliye Vekaletine cevap verilmiştir.
Maraş Livası’nın ( Kahramanmaraş) unvanıyla tevsiimi hakkında 29/3/ 13 (39) tarih ve idare-i umumice 1277/10689 numerolu tezkireye rabten mevrud teklif-i alileri İcra Vekilleri Heyetinin 28/6/ (13)39 tarihli içtimaında lede’l-tezekkür iadesi tensib edilmiştir efendim.
Yani 29 Mart 1923 tarihli kanun teklifi, 28 Haziran 1923 İcra Vekilleti Heyeti (Bakanlar Kurulu) toplantısında iade edilmesi uygun görülmüştür denilerek, teklif Dâhiliye Vekâletine (İçişleri Bakanlığı) geri gönderilmiştir.
TBMM genel kurul tutanaklarında bu kanun teklifi ve neden iade olduğu, daha sonra gündeme gelip gelmediğine dair herhangi bir bulguya rastlayamadım. Zaten meclis genel kurulu en son 16 Nisan 1923 tarihinde ilk celseyi toplayabilmiş, ikinci celsede toplantı yeter sayısına ulaşılamadığı için ilk olarak 21 Mayıs 1923 tarihinde toplanılması kararlaştırılmış ancak bu tarihte de yeterli sayıya ulaşılmamıştır. Haziran 1923’te genel seçime gidilmiş ve neredeyse tamamen yenilenmiş bir şekilde İkinci TBMM dönemi başlamış ve ilk toplantı ancak 11 Ağustos 1923 tarihinde yapılmıştır. Bu yönüyle bakıldığında Kanun teklifinin İcra Vekilleri Heyeti tarafından gündeme alındığı tarih seçim dönemine denk gelmiştir. Bu durumun kanun teklifinin iade edilmesine etkisinin olup olmadığı tartışmaya açıktır.
Maraş’a Kahraman unvanı verilmesini öngören bu ilk kanun teklifinden yarım asır sonra, 1972 yılında aynı konuda yeni bir kanun teklifi verilecektir.
