Servet-i Fünun Dergisinin 1901 Tarihli Sayısını Süsleyen Göksun Fotoğrafları

Güncelleme: 15 Şubat 2022

21 Şubat 1901’de yayınlanan Servet-i Fünun dergisinin 519. sayısının kapağını ve iki iç sayfasını üç adet Göksun fotoğrafı süslemiştir. Alt yazıları dışında dergide hiçbir bilgi verilmeyen fotoğraflarla ilgili kendi düşüncelerimi bu yazıda sizlerle paylaşmaya çalışacağım.

Göksun Kasabasında İnşa Olunan Mekteb-i İptidai

Kapakta yer alan Göksun’da bir okul açılışını gösteren fotoğraf altına şu not düşülmüştür.

Saye-i Maarif-vaye-i Hazret-i Padişahide Maraş Dâhilinde Göksun Kasabasında Müceddeden İnşa ve Tesis Olunan Mekteb-i İptidainin Resm-i Küşadı

Fotoğraf altındaki yazıyı günümüz diliyle aşağıdaki gibi ifade etmek mümkün:

Bilgisi ve Kültürü Üstün Padişah Hazretlerinin Sayesinde Maraş Göksun Kasabasında Yeniden İnşa Edilen İlkokulun Açılış Töreni

Kerpiç ve toprak damlı, yüksek subasmanlı, tek kat inşa edilen okula kapının iki yanında bulunan merdivenlerle girildiği görülüyor. Giriş kapısının açıldığı orta sofanın sağında ve solunda birer sınıf görülüyor. Bu sınıfların ön cepheye bakan ahşap kasalı, sekiz bölmeli, kenarları farklı renkte sıvanmış pencerelerini detaylı incelediğimizde yapının planı kendisini ele veriyor. Bu pencerelerin köşeye yakın olanlarında yan cephelerdeki, kapıya yakın olanlarında ise arka cephedeki pencerelerden süzülen ışıkları görmek mümkün. Sonuç olarak iki yanda bulunan sınıfların ön, yan ve arka cepheye baktığını anlıyoruz. Binanın arka orta cephesinde, sofaya açılan kemerli bir kapı ve kapının iki yanında ışık süzmeyen birer pencere görülüyor. Muhtemelen okulun perdeleri çekilmiş idari kısmı olmalı. Sınıfların ön cepheye bakan duvarlarında soba boruları için bırakılmış delikleri görüyoruz. Bacanın o dönemler henüz mimari bir eleman olarak kullanılmadığı sonucuna varabiliriz.

Açılış merasiminde devrin idari ve dini önderleri, yaklaşık 15 askerden oluşan tören mangası ve 50 kadar öğrenciyi görüyoruz. Askerler esas duruşta, protokol ve öğrenciler ise elleri semaya açık vaziyette, muhtemelen ilk kez gördükleri, zamanı bir kağıda hapseden sihirli kutuya, fotoğraf makinasına bakıyorlar.

Maraş Dahilinde Göksun’da Bir Manzara

Derginin aynı sayısının dördüncü sayfasında bir başka Göksun fotoğrafına yer verilmiştir. Maraş Dahilinde Göksun’da Bir Manzara alt yazısı ile verilen fotoğrafta kapakta yer alan okula tıpatıp benzeyen bir yapı yer alıyor.

Yapının önünde muhtemelen Göksu Çayı, düşük olasılıkla Terbüzek Çayı durgun akıyor. Yapının çaya göre karşı tarafında, su üstünde hela olduğunu tahmin ettiğim iki kulübe görünüyor. Bu durum bu yapının okul olduğu fikrini iyice pekiştiriyor bende. Muhtemelen fotoğraf açısının sağında kalan alanda ahşap bir köprü ile tuvaletlere ulaşım sağlanıyordu. Tuvaletler koku ve hastalık riskine karşı, suya düşme tehlikesi dahi göze alınarak okulla aynı tarafta yapılmamıştı. Fotoğrafın sol alt köşesinde söğüt veya ardıç gövdeleriyle muhafaza edilmiş, 1899 yılında bölgeye gelen Earl Percy‘nin bahsettiği, atıkların dereye boşaltıldığı drenaj kanalı görünüyor sanki.

Başka herhangi bir yapının görülmediği fotoğrafa bakarak okulun, şehrin dış çeperine inşa edildiğini söylemek mümkün. Uzaktaki alçak tepelere kadar uzanan geniş tarlalarda yer yer söğüt ağaçlarını görüyoruz.

Göksun Kasabasının Manzarası

Derginin aynı sayısında beşinci sayfada üçüncü bir Göksun fotoğrafı daha yer alıyor. Göksun Kasabasının Manzarası alt yazısıyla verilen fotoğrafta diğerlerinden farklı olarak kent yerleşimine dair izler görüyoruz.

Fotoğrafta uzakta, alçak bir tepeye, muhtemelen Göksun Höyüğe, karşı birbiri üstüne sıralanmış tek ve çift katlı kerpiç konutları görüyoruz. Bu sırtta fotoğrafın üst kısmının ortasının solunda düz bir duvarı andıran yapının günümüze hiçbir kalıntısı ulaşmayan Göksun Kalesi olduğunu sanıyorum.

Fotoğrafa dikkatli baktığımızda ise daha önceki iki fotoğrafta yer alan ilkokulun fotoğrafın sol kenarında saklandığını görebiliyoruz.

Servet-i Fünun ve Göksun Fotoğrafları

Servet-i Fünûn 1891-1944 arasında aralıklarla 2461 sayı yayımlanan ve özellikle Türkçe edebiyatın modernleşmesindeki rolüyle ünlenen haftalık “musavver” yani resimli bir dergidir. Teknoloji ve popüler bilim dergisi niteliğine sahip derginin 1892’de imtiyazını alan Ahmet İhsan’ın gayretleriyle derginin içerisinde edebiyat ürünleri de giderek yer bulmaya başlar. Servet-i Fünûn edebiyat ürünleri açısından en verimli döneminde bile sadece bir edebiyat dergisi değildir. Dergide teknolojik gelişmeleri, okurun ilgisini çekeceği düşünülen yerel ve uluslararası haberleri konu edinen çok sayıda popüler makale ile resim ve fotoğraflar; çok sayıda gezi yazısı, seyahatname; geç 19. yüzyıl dergiciliğinin ruhuna uygun şehir mektupları ve şehir haberleri geniş bir yer tutar.

Derginin 21 Şubat 1901 tarihli sayısında birisi kapakta ikisi iç sayfalarda olmak üzere üç fotoğrafına yer verilen Göksun hakkında fotoğraf alt yazıları dışında hiçbir bilgi paylaşılmıyordu. Fotoğrafların bulunduğu 4 ve 5 numaralı iç sayfalarda Musahabe-i Edebiye bölümü altında Edebiyat ve Ahval-i İklimiye başlığıyla Hüseyin Cahit (Yalçın)’ın aşağıdaki gibi giriş yaptığı edebi Lafonten eleştirisi yer alıyordu.

---

Edebiyat üzerinde haiz-i nüfuz olan müessirat meyanında arz ve semaya büyük bir hisse ayrılıyor. Ahval-i iklimiyenin insanlara ve binaenaleyh edebiyata tesir-i azimi ezmine-i kadimede az çok malum olmakla beraber zamanımızdaki kadar vazıh bir surette ve bir kisve-i ilmî altında serdedilmemişti. Hâlbuki bugün bir kavmin gerek tarih-i siyasisini gerek tarih-i edebîsini yazmak isteyen zevat o kavmin mukim bulunduğu kıtanın, teşkilat ve terakkiyat-ı fikriye ve maddiye üzerinde ne gibi tesir hasıl ettiğini aradıkları gibi yalnız bir muharririn kabiliyet ve kudretini tahlile hasr-ı mesai ettikleri zaman da bu müessire büyük bir ehemmiyet veriyorlar. 

Zamanımızın hangi bir mesele-i felsefiyesi karıştırılsa mutlaka buna dair bir fikrine tesadüf edilmesi hemen muhakkak olan İpolit Ten [Hippolyte Taine] meşhur Lafonten’in [Jean de La Fontaine] tetkik-i ruh ve asarına hasr eylediği bir cilt eserine ahval-i iklimiyenin ehemmiyetini iddia ile başlıyor. Biraz uzun sürecekse de Ten’in o sayfalarını nakletmekten kendimi men edemeyeceğim.

---

Göksun’un bu üç fotoğrafının süs olarak kullanıldığı anlaşılan Lafonten öyküsünden bize eşsiz birer hazine niteliğinde üç görsel miras kaldı.

Okulun günümüzde bulunduğu konumu fotoğraflardan yola çıkarak aşağıdaki haritada işaretlemeye çalıştım. Fotoğraflara ve okulun konumuna dair bildikleriniz varsa alt bölümden yorum olarak ekleyip bilginin çoğalmasına katkı sağlayabilirsiniz. Yazı bağlantısını meraklıları için sosyal medyada paylaşarak bana en büyük desteği vermiş olursunuz.