Listeler

Osmanlı Arşivlerinde Maraş’ta Salgın Hastalıklar

Güncelleme: 14 Eylül 2021

Birkaç asır evveline kadar her neslin şahit olduğu, kışlalardan hapishanelere, köylerden şehirlere, küçük bir alandan kocaman bir coğrafyaya kadar etkili olabilen; genç-yaşlı, kadın-erkek ayrımı yapmadan kitleleri çözümsüz acılara boğan salgın hastalıklar günümüzde bilim kurgu filmlerinde ve tarihi romanlarda birer öykü olarak kaldı diye düşünürken, 2020 yılında tüm dünya korona virüs illetiyle tanıştı.

Şu günlerde şehrimiz bu virüsün en hızlı yayıldığı illerden bir tanesi. Birkaç asır evvelinde de kolera, tifo, veba, sıtma gibi pek çok salgının şiddetli şekilde yaşandığı bir coğrafyada bulunuyoruz.

Salgınla mücadele kapsamında 19. yy sonunda şehrimize gelen doktor Şerafettin Mağmumi’nin anılarını sizlerle paylaşmıştım. Konu canlı iken Osmanlı arşivlerinde salgın hastalıklarla ilgili karşıma çıkan onlarca belgeyi tarayıp tarih sırasıyla bir liste oluşturdum. Hicri tarihleri Türk Tarih Kurumu’nun tarih çevirme kılavuzu ile miladiye dönüştürdüm. Kendi notlarımı parantez içinde eğik harflerle belirttim.

Keyifli okumalar dilerken, hastalığın sevdiklerinizden uzak olmasını temenni ederim. Yazıyı beğenirseniz sosyal medyada paylaşmayı unutmayın. Konu hakkında bildiklerinizi de yazının altında yorumlar kısmından eklemeniz bilgiye değer katacaktır.


Bu yazı ilginizi çekerse arşiv belgelerine göre Maraş Yangınları ve Maraş’tan Gemi İnşası için Kesilen Keresteler yazılarını da okumanızı tavsiye ederim.


  • Belge Özeti: Yetmiş sekiz senesindeki taun-ı veba esnasında bin kadar ehl-i zimmet reayası ölen Maraş’ta düşen cizye malı tahsilatının cizyedarlardan mal-ı cizye alıp ödemeyen ve yeni tayin olunan Mehmed adlı tahsildarın da kendisine akçe vermediği için ehl-i örfe konağını bastırarak emval, eşya ve nükudunu gasp eden Kasım dolayısıyla iyice imkansız bir hale geldiğinden bahisle adı geçenin Adana Kalesi’nde haps ve davalarının Divan-ı Hümayun’da görülmesi talebinde bulunan Maraş ve Tevabii Cizyedarı Ebubekir Ağa’nın talebi istikametinde ilgililere hüküm ısdarı.
  • Belge Tarihi: M-19-08-1766 / H-13-03-1180
  • Kurum: AE.SMST.III
  • Yer Bilgisi: 46 – 3346
  • Belge Özeti: Karantina usulüne aykırı olarak memuriyetine gittiğinden cezalandırılması için gönderilmiş olan tahrirata Maraş valisince özür beyan edici cevabın ekte gönderildiğine dair Tophane müşirine yazı.
  • Belge Tarihi: M-07-05-1848 / H-03-06-1264
  • Kurum: A.}MKT.
  • Yer Bilgisi: 125 – 36
  • Belge Özeti: Salgında ölen Maraş Sancağı Mutasarrıfı Aşir Paşa’nın dirayetli oğlunun münasip bir memuriyete tayini ve ailesinin Dersaadet’e dönüşünün temini talebi.
  • Belge Tarihi: M-07-11-1865 / H-17-06-1282
  • Kurum: MVL
  • Yer Bilgisi: 715 – 40
  • Belge Özeti: Maraş’da bulaşıcı hastalıklardan ölümler çoğaldığından buraya bir tabip gönderilmesi talebi.
  • Belge Tarihi: M-07-07-1881 / H-09-08-1298
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1336 – 91
  • Belge Özeti: Haleb Vilayetine bağlı Zeytun kasabasındaki asakir-i şahane ile Maraş Hastahanesi’nde koğuşlardaki neferlerde sarı humma hastalığının görülmesinin işitilmesi üzerine hastalığın meni için gerekli tahkikatın yapılmasının Haleb’de bulunan Sıhhiye Tabibi Koçoni’ye bildirildiği.
  • Belge Tarihi: M-13-02-1883 / H-05-04-1300
  • Kurum: MB.İ.
  • Yer Bilgisi: 114 – 138
  • Belge Özeti: Maraş merkezinde frengi hastalığına mübtela olan otuz kişinin tedavi edilmekte olduğu, Ancak Maraş mülhakatında özellikle Zeytun kazasında tabib bulunmadığı için söz konusu illetin yaygınlık kazandığı, Maraş belediye tabibi için gerekli tahsisatın tesfiye edilerek bu amaçla Zeytun ve Maarra (İdlib yakınlarında) kazalarına gönderilmesi.
  • Belge Tarihi: M-02-05-1888 / H-20-08-1305
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1505 – 63
  • Belge Özeti: Maraş’ın Pazarcık kazasında görülen sıtma ve ateşli hastalıkların tedavisi için gönderilen iki doktor ve ilaçların masraflarının karşılanması.
  • Belge Tarihi: M-20-10-1888 / H-14-02-1306
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1556 – 35
  • Belge Özeti: Zeytun’daki Nizamiye Otuzaltıncı Alayı Birinci Taburu ile Maraş’daki Dördüncü Tabur’un hastalık nedeni ile tebdili.
  • Belge Tarihi: M-27-10-1888 / H-21-02-1306
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 51 – 26
  • Belge Özeti: Elbistan kazasında ortaya çıkan sıtma nev’inden bir hastalığın hafiflediğine dair Haleb Vilayeti telgrafının Sıhhiye Nezareti’ne takdimi.
  • Belge Tarihi: M-31-10-1888 / H-25-02-1306
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1559 – 85
  • Belge Özeti: Elbistan’da zuhur eden ve ahalinin mahsullerini bile kaldıramayarak kar altında kalmasına sebebiyet veren sıtma hastalığının şiddetinin hafiflediği.
  • Belge Tarihi: M-13-12-1888 / H-09-04-1306
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1574 – 21
  • Belge Özeti: Maraş’a tabi Elbistan ve Pazarcık kazalarında zuhur eden sıtmaya benzer hastalığın tedavisi için gönderilen iki tabibin maaşlarıyla ilaç paralarının belediye varidatından ödenmesi.
  • Belge Tarihi: M-25-02-1889 / H-24-06-1306
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1598 – 31
  • Belge Özeti: Zeytun kazasında frengi hastalığı zuhur ettiği yolundaki haberin tahkiki ve ortaya çıkacak hale göre gereğinin yapılarak oraya bir doktor tayininin Tıbbiye Nezareti’nden istenilmesi.
  • Belge Tarihi: M-05-05-1890 / H-15-09-1307
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1722 – 40
  • Belge Özeti: Haleb, Maraş, Antakya ve Hama’da bir günde koleradan ne kadar ölüm olduğunun Suriye Vilayeti’nden bildirildiği.
  • Belge Tarihi: M-29-10-1890 / H-15-03-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1776 – 6
  • Belge Özeti: Haleb ve civarında kolera hastalığına yakalananlar ile meydana gelen ölümler.
  • Belge Tarihi: M-29-10-1890 / H-15-03-1308
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 66 – 18
  • Belge Özeti: Haleb, Maraş, İskenderun ve Hama’da kolera hastalığından yeni ölümler vuku bulduğu.
  • Belge Tarihi: M-04-11-1890 / H-21-03-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1778 – 3
  • Belge Özeti: Kolera salgınından dolayı Haleb, Reyhaniye, Maraş, Antakya, Maarra, Urfa ve Kilis’te yeni ölümler vuku bulduğu.
  • Belge Tarihi: M-05-11-1890 / H-22-03-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1778 – 87
  • Belge Özeti: Haleb, Maraş, İdlib, Hama ve Humus’da koleradan ölenlerin sayısını bildiren günlük vukuat jurnalinin takdimi.
  • Belge Tarihi: M-06-11-1890 / H-23-03-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1778 – 151
  • Belge Özeti: Haleb, Cisr-i Şugur, Antakya, Ayntab, Maraş, Kilis, Birecik, Hama ve Humus’da koleraya yakalanan ve ölenlerin miktarını havi telgrafnamelerin takdimi.
  • Belge Tarihi: M-11-11-1890 / H-28-03-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1780 – 34
  • Belge Özeti: Suriye Vilayeti’nden alınan bir telgrafta Haleb, Maraş, Birecik ve sair yerlerde kolera vukuatının belirtildiği.
  • Belge Tarihi: M-15-11-1890 / H-02-04-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1781 – 70
  • Belge Özeti: Kilis, Ayntab, Maraş, Zor ve Suriye’deki kolerayla ilgili durumun Mabeyn’e ve Sıhhiye’ye bildirilmesi.
  • Belge Tarihi: M-22-11-1890 / H-09-04-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1783 – 64
  • Belge Özeti: Hama, Haleb, Maraş ve Adana’daki kolera vakalarına dair malumat verilmesi.
  • Belge Tarihi: M-25-11-1890 / H-12-04-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1784 – 102
  • Belge Özeti: Sahyun, Lazkiye, Trablusşam, Hama, Humus, Adana, Haleb, Kilis, Maraş, Ayntab ve Urfa’da görülen kolera hakkında bilgi verilmesi.
  • Belge Tarihi: M-29-11-1890 / H-16-04-1308
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1786 – 4
  • Belge Özeti: Haleb, Mekke, Maraş’da koleradan ölenler.
  • Belge Tarihi: M-29-11-1890 / H-16-04-1308
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 67 – 53
  • Belge Özeti: Kilis, Humus, Hama, Elbistan, Zeytun, Maraş civarında asker-i şahane ve ahali arasında koleraya yakalanan ve ölen olup-olmadığı.
  • Belge Tarihi: M-06-12-1890 / H-23-04-1308
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 67 – 66
  • Belge Özeti: Haleb, Maraş, Ayntab, Urfa, Kilis, İdlib, Antakya, Birecik, Harim ve köylerinde kolera hastalığına yakalananlar ve bu hastalıktan ölenler hakkında malumat.
  • Belge Tarihi: M-10-12-1890 / H-27-04-1308
  • Kurum: Y.PRK.UM.
  • Yer Bilgisi: 19 – 105
  • Belge Özeti: Maraş, Trablus, Urfa, Şam, Beyrut, Adana, Van, Mamuretülaziz ve Suriye vilayetlerindeki kolera vukuatı.
  • Belge Tarihi: M-01-01-1891 / H-20-05-1308
  • Kurum: Y.PRK.UM.
  • Yer Bilgisi: 20 – 29
  • Belge Özeti: Göksun nahiyesinde çıkan kolera hastalığı ve alınan tedbirler.
  • Belge Tarihi: M-12-02-1891 / H-03-08-1308
  • Kurum: Y.PRK.UM
  • Yer Bilgisi: 21 – 31
  • Belge Özeti: Maraş’a bağlı Göksun ile Kerç karyelerinde zuhur eden hastalığın on beş kişinin ölümüne sebep olduğu.
  • Belge Tarihi: M-17-02-1891 / H-08-08-1308
  • Kurum: Y.A.HUS.
  • Yer Bilgisi: 245 – 25
  • Belge Özeti: Kolera hastalığı geçirtirildiğinden Sivas’a karşı Elbistan ve Göksun’daki tahaffuzhane ve kordonların lağvedilip edilmeyeceğinin bildirilmesi.
  • Belge Tarihi: M-03-07-1894 / H-29-12-1311
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 254 – 59
  • Belge Özeti: Hastalık sebebiyle Malatya’nın Elbistan ve Besni yönlerinde yapılacak tahaffuzhanelerde görevlendirilecek doktor, memur, gardiyan vesairenin maaş bedelleri ecza bedelinin sıhhiye tahsisatından karşılanması.
  • Belge Tarihi: M-15-07-1894 / H-11-01-1312
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 261 – 17
  • Belge Özeti: Maraş sancağı dahilinde meydana gelen frengi hastalığı için bir tabip istihdamı.
  • Belge Tarihi: M-14-07-1895 / H-21-01-1313
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 160 – 39
  • Belge Özeti: Mersin’de ortaya çıkan hastalık sebebiyle gönderilen doktorlar hakkında çektiği telgrafta kullandığı cümleler sebebiyle görevden alınması istenen Dahili Sıhhiye Müfettişi Şerafeddin Efendi‘nin Maraş’a gönderilmesi.
  • Belge Tarihi: M-09-08-1895 / H-17-2-1313
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 409 – 68
  • Belge Özeti: Adana, Kayseri, Hısn-ı Mansur, Karahisar, Elbistan ve Haleb gibi Doğu Anadolu vilayetlerinde görülen kolera salgınına karşı gereken tedbirlerin alınması hususunda rapor.
  • Belge Tarihi: M-14-08-1895 / H-22-2-1313
  • Kurum: Y.PRK.SGE.
  • Yer Bilgisi: 6 – 96
  • Belge Özeti: Kolera zuhuru nedeni ile Mamuretülaziz’den Maraş’a gönderilen Tabib Yorgi Efendi’ye verilecek maaşlardan gerekli kanuni kesintilerin yapılması görevli olarak gideceği yerler ile tayininden doğan harcırahının ödenmesi.
  • Belge Tarihi: M-02-09-1895 / H-12-3-1313
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 421 – 68
  • Belge Özeti: Maraş’a tabi Zeytun’da zuhur eden tifo hastalığını tedavi için gönderilecek doktorlara verilen iznin yakında bildirileceği.
  • Belge Tarihi: M-09-04-1896 / H-25-10-1313
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2073 – 96
  • Belge Özeti: Zeytun’da baş gösteren tifo hastalığıyla ilgili olarak lazım gelen tedbirlerin alınması.
  • Belge Tarihi: M-12-04-1896 / H-28-10-1313
  • Kurum: A.}MKT.MHM.
  • Yer Bilgisi: 650 – 34
  • Belge Özeti: Yenicekale, Döngele ve Mucuk Deresi isimli mahallerde otururken Zeytun’a iltica eden Fransa himayesindeki Latin rahiplerinin çadırda kaldıkları, harap olan manastırlarının yerine geçici mesken inşasına müsaade edilmesini ve tifo hastalığından dolayı mültecilerin evlerine gitmelerine izin verilmediğinin Fransa Sefareti’nden ifade edilmesiyle, Haleb Vilayeti’nin Maraş’ta Latinler’in manastırı olmayıp mesken ve mektepleri bulunduğu ile mültecilerin evlerine yerleştirildiği cevabını verdiği.
  • Belge Tarihi: M-12-05-1896 / H-29-11-1313
  • Kurum: HR.TH.
  • Yer Bilgisi: 174 – 70
  • Belge Özeti: Elbistan kazasında kızamık hastalığından dolayı ölümler olduğu, diplomalı tabib olmadığı içinde tedavinin nizamiye tabibi tarafından yürütüldüğü.
  • Belge Tarihi: M-02-02-1898 / H-10-09-1315
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2088 – 12
  • Belge Özeti: Zeytun Kışlası’ndaki izdiham tahfif olunmuş ise de tifo hastalığının şiddetle tedavisine ve Zeytun’daki taburun Maraş’taki taburla değiştirilmesine müteallık istizân.
  • Belge Tarihi: M-07-02-1898 / H-15-09-1315
  • Kurum: Y.MTV
  • Yer Bilgisi: 172 – 35
  • Belge Özeti: Zeytun Kışlası’nda Tifo’dan hastalanan hastaların hastanelere yerleştirilip acilen tedbir alınması.
  • Belge Tarihi: M-25-03-1898 / H-02-11-1315
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 137 – 2
  • Belge Özeti: Elbistan’ın Izgın ve Burtu köylerinde ortaya çıkan müthiş illetin başka yerlere yayılmasını önlemek amacıyla oluşturulmuş kordonlarda görevli kolcuların maaşlarının 1311 senesi bütçe açığına ve zuhurat tertibi fazlasına ilaveten mahsubu.
  • Belge Tarihi: M-30-07-1899 / H-21-03-1317
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2226 – 138
  • Belge Özeti: Elbistan’da hastalıktan dolayı Seburkuh Tahaffuzhanesi’nde istihdam edilen memurlarının maaşına dair.
  • Belge Tarihi: M-03-08-1899 / H-25-03-1317
  • Kurum: A.}MKT.MHM.
  • Yer Bilgisi: 578 – 30
  • Belge Özeti: Koleraya benzer bir hastalıktan dolayı ölümlerin olduğu Maraş’ın Çerkezuşağı köyünün karantinaya alınması.
  • Belge Tarihi: M-12-09-1900 / H-17-05-1318
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2402 – 1
  • Belge Özeti: Elbistan’ın Çerkezuşağı köyüne gidip gelen zaptiyelerin kolera vesaire hastalık çıktığına dair haberleri yalanlaması.
  • Belge Tarihi: M-24-09-1900 / H-29-05-1318
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2406 – 65
  • Belge Özeti: Çerkesuşağı köyüne gönderilen tıbbi heyet tarafından yapılan araştırmada kolera vesair bulaşıcı hastalık olmadığının bildirildiği.
  • Belge Tarihi: M-24-09-1900 / H-29-05-1318
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 2406 – 114
  • Belge Özeti: Zeytun’da zuhur eden tifo hastalığından yüz askerin hastahaneye kaldırılıp ellisinin öldüğü. Bir sıhhiye heyetinin Zeytun’a giderek hastalanan askerlerin tedavilerine başladıkları. Sıhhiye heyetinin Zeytun’a giderek hastalanan askerlerin sıhhate kavuşması için gerekli tedbirleri almış oldukları. Zeytun’da askerlerin hastalanıp eksilmesinden Ermenilerin istifade ederek harekete geçmelerine karşı ihtiyat olarak Zeytun taburuna üç yüz elli neferin celb edilmiş olduğu.
  • Belge Tarihi: M-26-01-1906 / H-30-11-1323
  • Kurum: Y.PRK.ASK
  • Yer Bilgisi: 236 – 32
  • Belge Özeti: Zeytun’deki Nizamiye Taburu’nun hastalıktan çok telefat verdiği için değiştirilmesi.
  • Belge Tarihi: M-12-03-1906 / H-16-01-1324
  • Kurum: Y.MTV.
  • Yer Bilgisi: 284 – 59
  • Belge Özeti:  Maraş sancağıyla mülhakatında ortaya çıkan frenginin yayılmasını önlemek için bir hastahane tesisine müsaade talebi üzerine tayin olunacak tabibin maaşına karşılık olup olmadığının istilamı.
  • Belge Tarihi: M-14-10-1906 / H-25-08-1324
  • Kurum: DH.MKT.
  • Yer Bilgisi: 1123 – 56
  • Belge Özeti: Ayntab Mutasarrıflığı’ndan Haleb Vilayeti’ne şifre: Adana ve Maraş’tan tehcir edilmekte olan Ermenilerin kolera hastalığını köy ve kasabalara bulaştırdıklarından tehcirin sonbahara ertelenmesi.
  • Belge Tarihi: M-11-07-1916 / R-28-04-1332
  • Kurum: TŞR.HL.
  • Yer Bilgisi: 3 – 123
  • Belge Özeti: Maraş Mutasarrıflığı tarafından Mart ayında Dersaadet’ten gelecek 12.000 neferin Elbistan’a sevkleri, mülhakat hapishanelerinde lekeli humma hastalığı hüküm sürmekte olduğundan asker firarileriyle adi suçluların hapishanelere kabulü ve benzeri konularda mülhakata yazılan telgrafname ve muharrerat-ı umumiye suretlerini havi bir kıt’a defterin Nezarete takdim kılındığı.
  • Belge Tarihi: M-02-05-1917 / H-10-07-1335
  • Kurum: DH.İ.UM.EK.
  • Yer Bilgisi: 31 – 89

Bu yazı ilginizi çektiyse arşiv belgelerine göre Maraş Yangınları ve Maraş’tan Gemi İnşası için Kesilen Keresteler yazılarını da okumanızı tavsiye ederim.

Facebook Yorumları
Tıkla. Paylaş. Destek Ol.

Yusuf Köleli

Şeyma'nın eşi, Bilal ve Barış'ın babasıyım. Endüstri Mühendisiyim. Küçük şehirleri severim. Tarih ve arkeolojiye meraklıyım. Maraş'ı yürüyerek, bisiklet üstünde, yamaç paraşütüyle ve yüzerek keşfetmeye çalışıyorum.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir