Metropolitan Müzesi’nde Bir Maraş Eseri: Laramas Steli
Güncelleme: 17 Mayıs 2020
19. yy’dan itibaren Maraş’ta bulunup, yurtdışına çıkarılan eserlerden bir tanesi Laramas Steli. Geç Hitit dönemi devletlerinden olan Gurgum’un o dönemki kralı Laramas hakkında bilgiler veren 7 satır Luvi hiyeroglif yazıtı ile çok kıymetli bir eserdir.
Aynı müzede yer alan bir diğer Maraş eserini burada anlattım. Dünyanın ünlü müzelerinde yer alan diğer Maraş eserlerinin listesi için bu yazıya göz atabilirsiniz.
Laramas Steli: New York’ta Bir Maraşlı
| Müze | Newyork Metropolitan Müzesi |
| Dönem | Geç Hitit (M.Ö 10. yy) |
| Edinme Tarihi | 1890 |
| Edinme Şekli | Henry Marden anısına eşi tarafından 1890 yılında hediye edilmiştir. |
| Yöre | Anadolu, Maraş |
| Malzeme | Bazalt |
| Boyutlar | Y: 114,30 cm ; G: 58,42 cm ; K: 7,92 cm ; A: 93 kg |
| Türü | Yazılı Taş Rölyef |
| Galeri | 400 numaralı galeride gösterimde |
| Envanter | 90.21 |
Keşfi
İlk olarak 1882 yılında Alman Arkeolog Otto Puchstein tarafından Adana yolu üzerinde bulunan bir mezarlıkta görülmüştür. Maraş Amerikan İlahiyat Seminerinde görev yapan Profesör Henry Marden aynı yıl bu steli özel koleksiyonuna dahil etmiştir. 1890’da Henry Marden anısına eşi tarafından New York Metropolitan Müzesi’ne hediye edilmiştir.
Figür
Stelde sağ tarafına bakan sakallı bir erkek resmedilmiştir. Figür, püsküllü entarisi, sağ elinde tuttuğu asası, yuvarlak şapkası ve ensesinde toplanmış saç şekliyle dönemin yönetici sınıfının karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Stelin aşınmış olan yüzeyi nedeniyle detaylar günümüzde net değildir. Stelin ayak bölümü kırık olsa da figürün yukarı bakan ayakkabı uçları görülmektedir.
Laramas Steli’nde Ne Yazıyor
Stelin yüzeyinde 7 satıra bölünmüş Luvi dilinin kullanıldığı hafif oyma yazı bulunmaktadır. Luvi dili Geç Hitit Krallıklarında M.Ö. 1000’li yılların başında kullanılan bir çeşit hiyerogliftir. Bölgede hüküm süren bu krallıklar, M.Ö. 1600-1200 yılları arasında Güneydoğu Anadolu ve Kuzey Suriye’de hüküm süren güçlü Hitit ve Mitanni İmparatorlukları’nın geç bronz çağı sonrasında yıkılmasının ardından Suriye-Arap bozkırlarından kuzeye göçenler ve yerel küçük topluluklar tarafından kurulmuştu. Bu küçük krallıklar kendilerinden önceki Hitit ve Mitanni İmparatorluklarından izler taşıyan çok sayıda stel (kendi başına ayakta durabilen oyma taş eser) ve ortostat (binaların iç ya da dış duvarını kaplamak için kullanılan taş oyma eser) üretmişlerdi.
Bu stelde bulunan yazı M.Ö. 1000 ve 950 yılları arasında hüküm sürmüş Gurgum Kralı Laramas’ı tanımamıza yardımcı oluyor. Yazıda Laramas’ın soyundan, başarılarından bahsediliyor. Tam olarak anlaşılmassı zor olsa da Laramas’ın iyi bir yönetici olduğunu göstermesi açısından o dönemki bağ ve tahıl ambarlarının bolluğundan bahsedilmektedir. Yazı Laramas’ın ismini silecek kişiye lanetle sonlanmaktadır. Yazıda okunabildiği kadarıyla şunlar yazmaktadır.
- Ben Laramas, Astuvaramanzas’ın torunu, Muvattali’nin oğlu.
- Nehir-diyarındaki ev(ler)im (…) kül olduğunda.
- Ve (…) Nehir-diyarını Gurgum’u harap olmuş buldum. PİHA(?)’nın (…) dünyadan göçmesine sebeb oldum. Ve ben (…)dum.
- (…) bağlar yetiştirdiğim şehir için (?). Ambar üstüne (?) ambar doldurdum. Ve burada malları nehir üstüne (…)dum. ve (…)dum.
- HWIRUHATAZA’yı (…)dum. Bu kapıda (…) Benim ismimi silecek kişi.
- Eğer kralsa krallığını kuşatın. Bir toprak ağası ise gücünü kuşatın.
- Kellesini, evini, eşini ve çocuklarını da.
Kaynaklar
Bu yazıyı büyük oranda Newyork Metropolitan Müzesi kayıtlarını kullanarak hazırladım.
Steldeki yazıt, 2000 yılında yayınlanan Inscriptions of the Iron Age isimli kitapda yer alan John David Hawkins imzalı İngilizce metinden tarafımca Türkçe’ye çevrilmiştir.
