Erkenez Köprüsü

Güncelleme: 25 Nisan 2020

Osmanlı’nın son dönem eserlerinden olan Erkenez Köprüsü, Maraş-Antep yolunda aynı isimle anılan çayın üzerinde bulunurdu. Maraş’ın dört bir yanını kuşatan tarihi köprülerin pek çoğu gibi Erkenez Köprüsü de günümüze ulaşamamıştır.

Erkenez Köprüsü – Servet-i Fünun Dergisinde

19 Aralık 1899’da yayınlanan Servet-i Fünun dergisinin 458. sayısında Maraş Erkenez Köprüsü açılışından bir fotoğrafa yer verilmiştir.

Dergide, Ahmed Şuayb imzasıyla yayınlanan Emil Zola ve Asarları başlıklı yazının yer aldığı Hayat ve Kitaplar bölümünü, Kastamonu’da bulunan Kuruçay Geçidi Köprüsü’yle birlikte süsleyen köprünün fotoğraf altına aşağıdaki not düşülmüştür.

Saye-i Ümran-vaye-i Hazret-i Padişahide Maraş Şehri Civarında Erkenez Nehri Üstüne Ahiren İnşa ve Küşat Olunan Köprü.

“Bayındır kılan Padişah Hazretleri’nin sayesinde Maraş şehri yakınlarında Erkenez Çayı üstünde yakın zamanda inşa edilip açılışı yapılan köprü” manasını taşıyan ve genellikle II. Abdülhamit’e atfedilen padişah sıfatlarını notlarda kesin bir tarih yer almıyordu ancak yakın zamanda dendiğine göre; derginin basıldığı 1899 yılı Aralık ayından en fazla birkaç ay önce açılmış olmalıydı bu köprü.

Nehir yatağındaki dört taş ayak üstüne, Hamidiye Köprüsü ve Aksu Köprüsü ile aynı tarzda, ahşap kirişlemeli şekilde inşa edilen Erkenez Köprüsü, fotoğrafta üzerinde bulunan insanları nirengi alırsak, yaklaşık 30 metre uzunluğa ve 4 metre yüksekliğe sahipmiş gibi duruyor.

Mimarı: Maraşlı Giragos

Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivlerinde Erkenez Köprüsü ile ilgili tek bir kayda ulaşabildim. Köprünün açılışından birkaç ay sonra, 8 Şubat 1900 tarihinde düzenlenen belgede; Maraş’ta cami ve Erkenez Köprüsü’nü inşa eden mimar ustalarından Maraşlı Giragos‘un sanayi madalyası ile taltif edildiği belirtiliyordu.

Maraşlı Giragos’un kim olduğuna dair daha fazla detay bulamasam da kendisi şehrimizdeki anıtsal ölçülere sahip tarihi eserlerle resmi şekilde ilişkilendirilen benim bildiğim ilk mimardır.

Alman Misyon Yayınında Erkenez Köprüsü

Maraş’ta görev yapan Alman Misyonu’nun Gündoğumu isimli dergisi de aynı fotoğrafı 1904 yazında kullanmıştır. Alman Misyon Kuruluşu’nun önderi E. Lohmann tarafından kaleme alınan, vakit bulunca çevirmeyi düşündüğüm Dağlardan Aşağıya Kanlıdere Boyunca Maraş Rüzgarı başlığıyla verilen yazıyı tamamlayan fotoğrafa ise bu kez şu alt not düşülmüştür.

Maraşta Bir Köprü – Anadolu’da geçilebilir nadir köprülerden bir tanesi.

Köprünün açılış merasimi için günümüzde olduğu gibi o dönemde de bayraklarla donatıldığını görüyoruz. Erkenez en az su taşıdığı kurak aylardan birinde olmalı. Nehir yatağı neredeyse kuru sayılır. Su yönünden zayıf olsa da insan yönünden en kalabalık günlerinden bir tanesi olmalı. Açılış merasimi için hazır bulunan görevliler fotoğrafın sağ tarafına düşen girişinde yığılmışlar. Köprünün diğer girişinde sadece bir kişiyi görebiliyoruz. Nehir yatağında iki kişi bu anı ölümsüzleştiren fotoğrafçıya poz veriyorlar.

On bir deveden oluşan bir kervan dere yatağından geçerken görülüyor. Açılış töreni için mi hazır bulunduruyorlardı yoksa açılışa mı denk geldi geçişleri bilemiyorum ama köprüyü kullanmalarına müsaade edilmemiş gibi geldi bana.

Erkenez Köprüsü Nerede

Bir asır evvel yolun, taşkın ve bataklık riski daha düşük olan ovanın birkaç metre daha yüksek olduğu dağlara yakın kısmında geçmesi gerektiğine düşünüyordum. Bu sebeple, günümüze kendisinin ve yaklaşım yollarının hiçbir izi ulaşmayan bu eski köprünün, havaalanı kavşağındaki günümüz beton kirişlemeli karayolu köprüsünün birkaç yüz metre doğusunda yer aldığına kanaat getirmiştim.

1998 yılında bölgedeki yol genişletme çalışmalarında ikinci beton köprü inşaatını yapan Mühendis Akif Çaylıoğlu, yazımı yayınladığım gün bana ulaşarak yeni köprü inşaatı sırasında çektiği, eski köprünün kıyıdaki istinat duvarlarını ve dere yatağındaki ayaklarını gösteren fotoğraflarını iletti. Bu fotoğraflar sayesinde eski ahşap kirişli köprünün mevcut beton kirişli iki köprünün hemen batısında yer aldığını anlamış oldum.

Akif Çaylıoğlu, eski köprünün kullanımda olduğu yılları hatırlamıyor. Yol ve köprü inşaatında deneyimli bir mühendis olarak ilk defa bu yazıda gördüğü sağlam haline ait fotoğrafına ve 1998’de yakından incelediği kalıntılarına bakarak, eski köprünün ağır yüklü vasıtaların geçişine uygun olmadığını değerlendirdi.

Muhtemelen 1940’ların başına kadar kullanılan Erkenez Köprüsü kamyon vb araçların geçişine uygun olmadığı için o yıllarda yerini beton kirişlemeli köprüye bıraktı. Sonraki yıllarda da bakımsızlıktan sel sularına teslim etti kendisini.